5-8, Şubat 2025, İstanbul Fuar Merkezi
AB’nin Temmuz ayında yürürlüğe koyduğu Eko-tasarım Yönetmeliği (Eco-design for Sustainable Products Regulation – ESPR), çevresel etkileri azaltmayı ve enerji verimliliğini artırmayı amaçlıyor. AB’nin 2020 Döngüsel Ekonomi Eylem Planı’nın hedeflerine ulaşılmasında merkezi öneme sahip olan Eko-tasarım Yönetmeliği, birliğin çevresel politikalarını ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerini desteklemek için tasarlandı. Yönetmelik, malzeme kullanımında döngüsellik oranını iki katına çıkararak 2030 yılına kadar enerji verimliliği hedeflerine ulaşılmasına katkı sağlayacak.
24 ay sonra uygulanmaya başlayacak
28 Haziran 2024 tarihinde Avrupa Birliği Resmî Gazetesinde yayımlanan Eko-tasarım Yönetmeliği, 18 Temmuz 2024 tarihinde yürürlüğe girdi. Yönetmelik, 24 ay sonra uygulanmaya başlayacak.
Yönetmelik, aynı zamanda ürünlerin çevresel etkilerini azaltmayı ve AB pazarında yer alan ürünlerin döngüselliğini artırmayı hedefliyor. AB'nin çevresel ve iklim hedeflerine ulaşmasında kritik bir rol oynayacak olan ESPR, AB pazarındaki ürünlerin döngüselliğini, enerji performansını ve diğer çevresel sürdürülebilirlik unsurlarını önemli ölçüde iyileştirmeyi amaçlıyor. Bu adım, gezegenin korunmasını, sürdürülebilir iş modellerinin teşvik edilmesini ve AB ekonomisinin genel rekabetçiliği ile dayanıklılığının artırılmasını da destekliyor. Yönetmelik kapsamında ürünlerin daha az enerji kullanması, daha uzun ömürlü olması, kolay tamir edilebilir olması, parçalarının kolayca sökülüp yeniden kullanılabilir olması, daha az zararlı madde içermesi, daha fazla geri dönüştürülmüş içerik barındırması ve yaşam döngüsü boyunca daha düşük karbon ve çevresel ayak izi bırakması hedefleniyor.
Yönetmelik, dijital ürün pasaportu, satılmayan tüketici ürünlerinin imhasının önlenmesi ve yeşil kamu alımları gibi yeni araç ve önlemler de getiriyor.
Dijital ürün pasaportu devreye girecek
Yönetmelikte bahsi geçen dijital ürün pasaportu ile ürün bilgilerini izlenebilir kılmak için dijital bir sistem kurulması gündemde. Bu sistemde ürünlerin sürdürülebilirliği, döngüselliği ve yasal uyumunu desteklemek için gerekli bilgiler depolanacak. İlk dijital ürün pasaportlarının 2027/2028 yılına kadar faaliyete geçmesi ve elektrikli araçlar için bataryalar, Tekstil ve Hazır Giyim ürünleri ile mobilya gibi yüksek etkili kategorilere odaklanması planlanıyor. Dijital ürün pasaportu ile değer zinciri boyunca aktörlerin ilgili ürün bilgilerine kolayca erişebilmesi, yetkili ulusal makamların ürün uyumluluğunu doğrulamasının kolaylaştırılması ve değer zinciri boyunca ürünlerin izlenebilirliğinin artırılması hedefleniyor.
Satılmayan ürünlerin imhası önlenecek
Eko-tasarım Yönetmeliği, satılmayan tüketici ürünlerinin imhasının önlenmesi amacıyla kurallar getiriyor. Mevcut sistemde satılmayan birçok ürün AB'de imha edilirken bu uygulama, değerli kaynakların israfına da neden oluyor. ESPR, ilk kez satılmayan Tekstil ve Hazır Giyim ürünleri ile ayakkabıların imhasına yönelik bir yasak getirerek bu uygulamayı ele alıyor. Komisyon, orantılılığı sağlamak ve satılmamış ürünlerin süresiz depolanmasını önlemek için yürürlüğe girişten 12 ay sonra istisnaları belirleyen bağlı direktifi kabul edecek.
Satılmamış tüketici ürünlerini doğrudan elden çıkaran veya imha ettiren işletmeler, imha nedenlerini, yıllık imha sayı ve ağırlıklarını, atık işleme işlemlerini ve imhayı önlemek için aldıkları önlemleri açıklamakla yükümlü olacak. Bu bilgiler, işletmelerin web sitelerinde açıkça ve görünür şekilde yayımlanacak. Uygulama, büyük işletmeler için yürürlüğe girişten sonraki ilk yıl, orta ölçekli işletmeler için yürürlüğe girişten sonraki altı yıl içinde geçerli olurken mikro ve küçük işletmeler bu bildirimden muaf tutulacak. İmhası yasaklanan satılmamış tüketici ürünleri arasında deriden giysi ve aksesuarlar, örme giyim, hasırdan şapkalar, dantel ya da keçeden saç aksesuarları, deri, kauçuk veya plastikten su geçirmez ayakkabılar bulunuyor.
Tekstil, Hazır Giyim ve ayakkabılar ilk çalışma planında yer alacak
Ürün bazında veya benzer özelliklere sahip ürün grupları bazında aşamalı olarak kuralların belirleneceği bir çerçeve yasası olan ESPR’de süreç, önceliklendirme çalışmasıyla başlayacak. Özellikle Hazır Giyim ve ayakkabılar başta olmak üzere tekstil ürünleri, ilk çalışma planında önceliklendirilecek ürün grupları arasında yer alıyor. Ürün kuralları, kapsamlı planlama, ayrıntılı etki değerlendirmeleri ve düzenli paydaş istişarelerine dayalı olarak geliştirilecek. Bu çalışmalar, Ecodesign Forum aracılığıyla yürütülecek.
Etiketlere de düzenleme geliyor
Yönetmelikte vurgulanan alanlardan biri de etiketler. Ürünlerin etiketlerinin içeriği, düzeni, görünürlüğü ve okunabilirliğinin sağlanması yeni yönetmelikle kontrol altına alınacak. Etiketin müşterilere nasıl gösterileceği, gerektiğinde etiketlerin elektronik olarak oluşturulması için araçlar da yönetmelikle düzenlenecek. Müşterileri yanıltma veya karıştırılma ihtimali olan herhangi bir bilgi içeren etiketli ürünler, piyasaya sunulmayacak.
Eko-tasarım Yönetmeliği’nde eko-tasarım gereklilikleri arasında “erken eskime” maddesine yer verilmesi de dikkat çekti. Normal aşınma ve yıpranmanın bir sonucu olmaksızın ürünün işlevsiz hâle gelmesinde veya daha az iyi performans göstermesinde ürünün tasarım özelliğinde ihmal olduğu konusu gündeme geliyor. Ürünlerin erken eskimesini önlemek için tasarım seçimlerine, dayanıklı bileşenlerin kullanılmasına, ana bileşenlerin sökülmesinin zorlaştırılmasına, tamir veya yedek parça bulunmasına dikkat edilmesi gerekiyor. Bir diğer eko-tasarım gerekliliği ise “performans ve bilgi gereklilikleri”.
Yönetmelik, yeşil kamu alımlarını devreye sokarak çevresel olarak sürdürülebilir ürünlerin kamu alımlarında tercih edilmesini sağlayacak. Yönetmelik ayrıca üreticilere, yetkili temsilcilere, ithalatçılara, distribütörlere, bayilere, çevrim içi pazar yerleri ve arama motorlarına da çeşitli yükümlülükler getiriyor.
